KALESİ

PASİNLER KALESİ

Şehrin ilk kurulduğu yer olan Pasinler Kalesi, ilçenin kuzeydoğusunda yer alan Hasan Dede Dağının güney kısmının ovaya en fazla taşıntı yapan ve yüksekliğiyle ovayı kontrol eden bir tepe noktasında bulunmaktadır.

Erzurum'un 38 km. doğusunda kurulmuş olan bu Kale, bir yanını dağlara dayamış, bir yanı ile ovaya hakim konumuyla tarih öncesi çağlardan beri geçiş yolunu kontrol eden stratejik bir öneme sahiptir.

Hasankale adıyla tanınan Pasinler kalesi, geçmişte şehri doğudan sınırlamakta iken içinde bulunduğumuz yüzyılda giderek genişleyen mahallelerin ortasında kalmış, yine yüksek, çevreye hakim bir gözetleme kulesi gibi stratejik önemini kaybetmeden dimdik ayakta durmaktadır.

Tarihi süreç içinde Kale tek kelime olarak, bir şehri, bir yerleşim merkezini düşman istilasından korumak amacıyla yaptırılmış kalın ve yüksek sur duvarlarından ibaret müstahkem yerler anlamına gelir. bu bakıma kaleler halkın ikamet ettiği mahalleleri çevreleyen surlardan ibaret Dış Kale ile, şehrin aşağı kesimlerinin düşman eline geçtiği zamanlarda korunaklı, müstahkem bir mevkii olan sur duvarlarıyla çevrili İç Kale, (=Ehmedek)'den ibarettir.Pasinler Kale'sinin de böyle bir amaçla yaptırıldığı ve böyle bir düzenlemeye sahip olduğu anlaşılmaktadır.

Evliya Çelebi'nin verdiği bilgilerden, kalenin batıya bakan Uğrun Kapısı ile kuzeybatıda Erzurum Kapısı ve doğuda Ilıca Kapısı adlarıyla bahsettiği üç kapıdan Uğrun Kapı'nın ehmedik duvarları üzerinde yer aldığı, diğer ikisinin de dış surların geçit verdiği kapılar olduğu anlaşılır.

Pasinler kalesinin ilkin ne zaman ve kimler tarafından kurulduğu konusunda elimizde somut kanıtlar bulunmamaktadır. Çok önemli bir geçit üzerinde yer alan Hasankale'nin, tarih öncesi çağlardan beri iskan edilmiş olabileceği kabul edilmekle birlikte bir yerleşim yeri olarak Pasinler'in kuruluşu ve kalenin inşasının çok geç tarihlerde yaptırılmasıyla ilgili olarak çeşitli görüş ve düşünceler ileri sürülmektedir.

Şehrin asıl yerleşim yerini çevreleyen dış kale surlarından günümüze hiçbir iz kalmamıştır. Pasinler Kalesi'nden günümüze kalabilen kısım, sadece İç kaledir. Takriben kısa kenarı 80 m. uzun kenarı 280 m. olan ikizkenar bir üçgeni andıran plan düzenine sahip, kuzeyde oldukça sert ve yüksek kayalıklardan oluşan noktaya, bir mimar pergelinin kolları gibi saplanan iki kol, güneye doğru genişleyerek güneydoğu ve güneybatı köşelerde en yüksek iki burçla sonuçlanarak bütün çevreyi kontrol altına alır. Güneydoğu köşedeki burç üzerinde bayrak gönderi yer alır. Buradan, aşağıda akıp giden Hasankale çayına inilen gizli bir yol bulunmaktadır.

İç kalenin ortası, düzgünce tesviye edilerek orta alan boş bir avlu haline getirilmiştir. Bu alanı çevreleyen burçlar ve sur duvarları, mazgalları, seğirdim yerleri, çok harap vaziyette iken 20 25 yıldır peyderpey onarılarak, harap olan yerler düzgün kesme taşlarla yenilenerek iç kale duvarlarına yeni bir görünüm kazandırılmıştır. Daha 1959'larda İ. H. Konyalı'nın iç kalede gördüğü iç yapılara ait bazı temel izler de bu restorasyonlar sırasında bilinçsizce ortadan kaldırılmıştır.